L’emprem impuls ha il studi dau: plitost per schabetg ha Matthias Grünert priu in cuors da romontsch duront siu studi da linguista a Berna. Romontsch ei plitost stau in plus e buca l’accent da siu studi – pér suenter il lizenziat ha Grünert entschiet a perscrutar il romontsch duront siu temps sco assistent da la professa Ricarda Liver a Berna.
Suenter in cuors da romontsch sursilvan ha Matthias Grünert era empriu il vallader ed il rumantsch grischun, che serva sco lingua da scrittira a l’universitad da Turitg, nua che Grünert ei el mument emploiaus sco surassistent tier professer Cla Riatsch. “Ils biars camps libers han cazgiau mei da far vinavon”, declara Grünert sia decisiun, da midar a Turitg. Il romontsch seigi aunc buca perscrutaus diltut, aschia ch’ei detti bia pusseivladads da sefatschentar cun quei lungatg minoritar. Aschia s’engascha Matthias Grünert era parcialmein per il Dicziunari Rumantsch Grischun, nua ch’el ei emploiaus per 40 pertschien. A l’universitad da Turitg eis el responsabels per la part linguistica dil studi e porscha aschia era seminaris sur il romontsch.
Era sch’il lungatg romontsch ei periclitaus ei Matthias Grünert perschuadius ch’il lungatg e la cultura romontscha ha aunc bia temps da sesviluppar, e ch’ei seigi aunc memia baul da cavar ina fossa. “Oz ei il sentiment pli aviarts per plurilinguitad, e s’orientescha buca pli mo sin in lungatg,” precisescha Grünert. A Turitg vesi el plirs students e pliras studentas che derivan da famiglias mischedadas ni schizun da famiglias germanofonas. Aschi gitg ch’il romontsch fetschi part dil mintgagi seigi quel buca periclitaus, ei Grünert perschuadius. Tuttina seigi impurtont da documentar il lungatg e las differenzas denter ils idioms, pil cass ch’il romontsch vivess buca pli.
Matthias Grünert schazegia vid il romontsch oravontut il lungatg plidau spontan. El discuors sepresentien adina puspei surpresas: “Ils romontschs han ina maniera libra d’ir entuorn cul lungatg, quei plai a mi.” El numna Cla Biert e Leo Tuor, che observien il diever dil lungatg el mintgagi e portan quel en la litteratura.
Per il Tableau de la Suisse 2010 ha Matthias Grünert presentau il lungatg Romontsch – sper ina cuorta survesta historica ha el dau investa als participonts e las participontas en las differenzas denter ils differents idioms romontschs, quei cun ina cumparegliaziun d’in text da Cla Biert en vallader e sursilvan. Duront la discussiun suandonta davart la situaziun soziolinguistica dil romontsch e dalla lescha da lungatgs 2007 han ils participonts e las participontas pudiu articular agens patratgs ed atgnas ideas.
Die deutsche Version ist im PDF zu finden: Matthias Grünert
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire